Σύμφωνα με μία αμερικάνικη παροιμία «αυτός που λέει την ιστορία, κυβερνάει τον κόσμο». Οι ιστορίες κρύβουν μέσα τους, τρομερή δύναμη. Μπορούν να αλλάξουν το πως αλληλοεπιδρούμε με τους άλλους, να καταρρίψουν προκαταλήψεις, να επηρεάσουν σημαντικά τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Σύμφωνα με έρευνες, άτομα που έχουν διαβάσει Harry Potter, βαθμολογούνε την ικανότητα τους να μετακινούν αντικείμενα με το μυαλό, υψηλότερα από άτομα που δεν έχουν διαβάσει τα βιβλία του.
Το ίδιο επιβεβαιώνεται και σε άτομα που διαβάζουν ιστορίες με βαμπίρ. Τείνουν να πιστεύουν ότι τα δόντια τους είναι λιγάκι μεγαλύτερα από το φυσιολογικό.
Οι ψυχολόγοι το αποκαλούν αφομοίωση, το ότι δηλαδή ο αναγνώστης οικειοποιείται χαρακτηριστικά του ήρωα της ιστορίας. Oι ιστορίες που διαβάζουμε έχουν τον εξής αντίκτυπο πάνω μας:
- «Μεταφορά», όταν ο αναγνώστης μεταφέρεται νοητά στον κόσμο της ιστορίας
- Ταύτιση, όταν ο αναγνώστης ταυτίζεται με τον χαρακτήρα κι αρχίζει να αισθάνεται σαν να ζει ο ίδιος τις καταστάσεις
Έρευνες υποστηρίζουν ότι η μεταφορά κι η ταύτιση έχουν να κάνουν με το επίπεδο ενσυναίσθησης που έχει ο καθένας μας.
Αν και ο κινηματογράφος, το θέατρο ακόμη και η τηλεόραση παίζουν ένα ρόλο στην επίδραση που έχουν οι ιστορίες πάνω μας, το βιβλίο φαίνεται να έχει την κυρίαρχη θέση. Τι όμως συμβαίνει πραγματικά στον εγκέφαλο μας;
To τμήμα της νευροεπιστήμης του Cambridge μελετάει τι συμβαίνει σε συγκεκριμένα μέρη του εγκεφάλου μας, όταν διαβάζουμε ένα βιβλίο. O Dr Olaf Hauk, εξηγεί πως η έρευνα μελετά το νόημα που έχουν οι λέξεις που διαβάζουμε. Δηλαδή αν διαβάσουμε τη λέξη «χοροπηδάω» ενεργοποιούνται τμήματα του εγκεφάλου σαν να κάναμε πράγματι αυτή την κίνηση. Η θεωρία του βασίζεται στους κατοπτρικούς νευρώνες. Οι συγκεκριμένοι νευρώνες ενεργοποιούνται όταν παρακολουθούμε τη δράση άλλων ατόμων. Κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι νευρώνες αυτοί είναι που προκαλούν την ενσυναίσθηση…και το ίδιο συμβαίνει κι όταν διαβάζουμε. Οι υπέρμαχοι της θεωρίας αυτής υποστηρίζουν ότι οι εν λόγω νευρώνες μας κάνουν να βυθιζόμαστε στην ιστορία που διαβάζουμε. Αισθανόμαστε στεναχώρια όταν διαβάζουμε κάτι δυσάρεστο ή μπορεί να χαμογελάσουμε αν η ιστορία είναι ευχάριστη.
Σίγουρα, οι κατοπτρικοί νευρώνες παίζουν κάποιο ρόλο αλλά μάλλον δεν είναι οι μόνοι. Όταν για παράδειγμα συνδεόμαστε με χαρακτήρες της φαντασίας, διαμορφώνεται ένα είδος κοινωνικού υποκατάστατου που ενώ οι χαρακτήρες δεν είναι πραγματικοί εμείς τους σκεφτόμαστε σαν να ήταν. Kάτι σαν μονόπλευρη σχέση (parasocial relationship). To ενδιαφέρον είναι ότι αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε λιγότερη μοναξιά και βελτιώνει τη διάθεση μας.
Οι ιστορίες που διαβάζουμε έχουν επίσης τη δύναμη να αλλάξουν εδραιωμένες πεποιθήσεις για σοβαρά κοινωνικά θέματα όπως ο γάμος μεταξύ ομόφυλων, η μετανάστευση…‘Έρευνα της ψυχολόγου Loris Vezzali στην Ιταλία, έδειξε ότι τα παιδιά που έχουν διαβάσει Harry Potter είχαν πιο μειωμένες προκαταλήψεις αναφορικά με τους μετανάστες. Το εύρημα αυτό όμως ίσχυε μόνο για τα παιδιά που είχαν ταυτιστεί με τον Harry.
Το διάβασμα ενός βιβλίου λοιπόν, εκτός από ψυχαγωγία και μόρφωση, έχει την δύναμη να αυξήσει την ενσυναίσθηση μας, να μειώσει τις προκαταλήψεις μας και εντέλει να διαμορφώσει την προσωπικότητα μας.
Αγλαΐα Στεφάνου
