Το μάθημα της Λογοτεχνίας καθιερώνεται πλέον ως αυτόνομο μάθημα στα Δημοτικά Σχολεία έως τη λήξη της φετινής σχολικής χρονιάς.
Μετά την επιστροφή των μαθητών στα σχολεία, ύστερα από τις διακοπές του Πάσχα, εστάλη στα σχολεία η σχετική εγκύκλιος που καθορίζει τον τρόπο ενσωμάτωσης του νέου μαθήματος στην εκπαιδευτική διαδικασία μέχρι την Παρασκευή 13 Ιουνίου.
Όπως επισημαίνεται, για το σχολικό έτος 2024-2025, στο πλαίσιο του συνολικού σχεδιασμού του γλωσσικού μαθήματος του Δημοτικού, στο οποίο εντάσσεται η λογοτεχνία, οι εκπαιδευτικοί προκειμένου να επεξεργαστούν και να αξιοποιήσουν το αυτοτελές λογοτεχνικό έργο καλούνται να μεριμνήσουν για τον αναγκαίο σχεδιασμό και χρονοπρογραμματισμό, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, από την εισαγωγή αυτής της σημαντικής καινοτομίας.
Η ψυχαγωγική ανάγνωση έχει πολλαπλά οφέλη
Η ανάγνωση είναι μια βασική γλωσσική δεξιότητα που νοηματοδοτεί κάθε πτυχή της ζωής μας, σχολική, προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική. Τα τελευταία χρόνια αντικείμενο μελέτης και έρευνας αποτελεί η ψυχαγωγική ανάγνωση λογοτεχνίας με σκοπό την απόλαυση (reading for pleasure) εντός και εκτός σχολείου.
Τα ευρήματα των ερευνών δείχνουν ότι η ψυχαγωγική ανάγνωση έχει πολλαπλά οφέλη:
• αναπτύσσει τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων,
• συμβάλλει στη γλωσσική ανάπτυξη και συνειδητοποίηση, καθώς βοηθά τους μαθητές και τις μαθήτριες να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους, να εξοικειωθούν με γραμματικές δομές, να γνωρίσουν αφηγηματικές τεχνικές, είδη και τύπους κειμένων και να αναπτύξουν ποικίλους γραμματισμούς,
• επιδρά σημαντικά στη γνωστική ανάπτυξη, καθώς οι μαθητές/τριες μαθαίνουν να εστιάζουν περισσότερο την προσοχή τους, να ενισχύουν τη μνήμη τους, να επεξεργάζονται πληροφορίες και να κάνουν συνδέσεις,
• αναδεικνύει ταυτότητες και ωθεί τους μαθητές και τις μαθήτριες να ανακαλύπτουν νοήματα, να διαμορφώνουν στάσεις και να αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης,
• βοηθάει στη διαχείριση των συναισθημάτων, αναπτύσσει τη συναισθηματική νοημοσύνη, ενδυναμώνει την ενσυναίσθηση αλλά και την αυτογνωσία και συμβάλλει στη διαμόρφωση υγιών κοινωνικών σχέσεων,
• προκαλεί την περιέργεια και την ανάγκη για διερεύνηση, προσφέροντας όχι μόνο γνώσεις και πληροφορίες αλλά και πολιτισμικές εμπειρίες άγνωστες και οικείες.
Με βάση όλα τα προηγούμενα οφέλη, η ψυχαγωγική ανάγνωση θέτει τα θεμέλια για τη διά βίου μάθηση, τη μελλοντική επιτυχία και την προσωπική ευζωία.
Καλλιεργώντας τη φιλαναγνωσία στην εκπαίδευση
Εδώ και αρκετά χρόνια στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο πραγματοποιούνται αρκετές δράσεις φιλαναγνωσίας. Οι δράσεις αυτές στοχεύουν στο να εξοικειώσουν συνολικά τους μαθητές/τις μαθήτριες με το βιβλίο και την ανάγνωση, να εδραιώσουν σταδιακά μια φιλική σχέση με τη λογοτεχνία και να δημιουργήσουν κλίμα ομαδικότητας, συντροφικότητας και δημιουργικότητας μέσα στην τάξη, η οποία σταματά να αποτελεί ένα άθροισμα μεμονωμένων ατόμων και μετατρέπεται σε μια «κοινότητα αναγνωστών/τριών».
Μέσω της φιλαναγνωσίας, αναμένονται τα εξής μαθησιακά αποτελέσματα, οι μαθητές/τριες κυρίως να:
• καλλιεργήσουν την αναγνωστική και αισθητική απόλαυση,
• ασκήσουν τη δεξιότητα της προσεκτικής ακρόασης,
• αναπτύξουν στρατηγικές οργάνωσης, ανάγνωσης και μελέτης του κειμένου,
• αναπτύξουν τη δεξιότητα κατανόησης κειμένων,
• αναπτύξουν την κριτική και δημιουργική τους σκέψη,
• δραστηριοποιήσουν τη φαντασία τους και την εφευρετικότητά τους,
• εμπλουτίσουν την αισθητική τους καλλιέργεια,
• δοκιμάσουν τα συναισθήματά τους αναπτύσσοντας έτσι τη συναισθηματική τους νοημοσύνη,
• καλλιεργήσουν αφηγηματικές δεξιότητες και δεξιότητες αναδιήγησης ιστοριών, συναισθημάτων ή καταστάσεων,
• εμπλακούν σε δημιουργικές και βιωματικές δραστηριότητες,
• συνδυάσουν τη λογοτεχνία με τις άλλες μορφές τέχνης, π.χ. μέσω της εικονογράφησης και της δραματοποίησης,
• έρθουν σε επαφή με ποικιλία δραστηριοτήτων δημιουργικής γραφής,
• αγαπήσουν τα βιβλία και να αναγνωρίσουν την τεράστια προσφορά τους στην ανάπτυξη του
ανθρώπινου πολιτισμού.
Που αποσκοπεί το νέο μάθημα της Λογοτεχνίας
Το νέο μάθημα της Λογοτεχνίας αποσκοπεί στο να μυηθούν οι μαθητές αφενός στην απόλαυση της ανάγνωσης λογοτεχνικών βιβλίων και αφετέρου να εκτιμήσουν την αρετή της φιλαναγνωσίας. Όπως επισημαίνεται στη σχετική εγκύκλιο του Υπουργείου Παιδείας μέσα από το μάθημα προωθείται η ψυχαγωγική ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων. Η αγάπη για την ανάγνωση καλλιεργείται αποτελεσματικότερα, όταν η αναγνωστική εμπειρία δεν είναι αποσπασματική αλλά περιλαμβάνει ολόκληρα λογοτεχνικά έργα.
Η ανάγνωση ολόκληρου του λογοτεχνικού έργου, σε αντίθεση με την ανάγνωση αποσπασμάτων, προσφέρει παιδαγωγικά και λογοτεχνικά πλεονεκτήματα, καθώς παρέχει μια ολοκληρωμένη εμπειρία και προάγει τη βαθύτερη κατανόηση του κειμένου. Αναλυτικά:
- Η ανάγνωση του έργου στο σύνολό του δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές και στις μαθήτριες να κατανοήσουν πλήρως την πλοκή, τους χαρακτήρες και τα θέματα.
- Οι χαρακτήρες, η πλοκή, ο χώρος, ο χρόνος και η λογοτεχνικότητα εξάπτουν τη φαντασία και προκαλούν το ενδιαφέρον των αναγνωστών/τριών, εξοικειώνοντάς τους/τες με το λογοτεχνικό βιβλίο αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες τις οποίες μοιράζονται με τον αναγνώστη και την αναγνώστρια.
- Οι μαθητές παρακολουθούν την εξέλιξη των γεγονότων και τη συνοχή των ιδεών που αναπτύσσει ο/η συγγραφέας.
- Τα ολόκληρα έργα παρέχουν ευκαιρίες για ολιστική ανάλυση των πολλαπλών θεμάτων και μηνυμάτων που δεν αποκαλύπτονται στα αποσπάσματα. Λόγω της ύπαρξης πολλαπλών επιπέδων νοήματος η εστίαση σε μια δραστηριότητα, όπου απαιτείται η προσωπική ανταπόκριση των μαθητών/τριών, κινητοποιεί και επιταχύνει τη γλωσσική κατάκτηση/ανάπτυξη και διευρύνει τη γλωσσική συνειδητοποίηση, αφού τα λογοτεχνικά κείμενα ενισχύουν τις ερμηνευτικές ικανότητες των μαθητών/τριών.
- Η ανάγνωση ολόκληρου έργου απαιτεί συγκέντρωση και υπομονή, δεξιότητες απαραίτητες για την οργάνωση της μελέτης και της πνευματικής καλλιέργειας. Παράλληλα, ενισχύεται η ψυχογλωσσολογική πλευρά της διδασκαλίας της γλώσσας, αφού δίνεται έμφαση στη μορφή και στις διαδικασίες επεξεργασίας του λόγου και παράλληλα ενδυναμώνεται ουσιαστικά η αναγνωστική ικανότητα.
- Το ολόκληρο έργο δημιουργεί συναισθηματική εμπλοκή, κάτι που είναι δυσκολότερο να επιτευχθεί με αποσπάσματα, και δημιουργεί το πλαίσιο για την ενδυνάμωση της αισθητικής απόλαυσής του. Όταν οι μαθητές/τριες απολαμβάνουν αισθητικά ένα έργο, αναπτύσσεται η περιέργεια και η φαντασία τους.
- Η ανάλυση ολόκληρου έργου επιτρέπει πιο σύνθετες κριτικές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις, αναστοχαστικού προσανατολισμού.
Καθώς το αυτοτελές έργο διατηρεί την ακεραιότητά του, προάγεται η εκτίμηση για τη λογοτεχνική δημιουργία και ενδυναμώνεται η θετική στάση στη φιλαναγνωσία.
Ένα λογοτεχνικό έργο συχνά διασυνδέεται και με άλλα γνωστικά αντικείμενα όπως η ιστορία, οι τέχνες, η γεωγραφία κ.ά., γεγονός που ευνοεί την επίτευξη ευρύτερων μαθησιακών στόχων και μια ολιστική προσέγγιση της μάθησης (διαθεματικότητα, διεπιστημονικότητα).
Πώς θα γίνεται το νέο μάθημα της Λογοτεχνίας μέχρι να κλείσουν τα σχολεία για καλοκαίρι
Η αναγνωστική εμπειρία αρχίζει με τη φάση που ονομάζουμε πριν την ανάγνωση. Η φάση αυτή είναι πολύ σημαντική, καθώς «χτίζει τις γέφυρες» μεταξύ των κειμένων και των μαθητών/τριών. Ο κυριότερος σκοπός της είναι να δώσει κίνητρα για την ανάγνωση που θα ακολουθήσει. Έπεται η φάση της κυρίως ανάγνωσης, που έχει μεγάλη διάρκεια, γιατί περιλαμβάνει πολλά υπο-στάδια,
διαβαθμισμένης και διαφοροποιημένης προσέγγισης του κειμένου. Οι εργασίες και οι δράσεις σχετίζονται στενότερα ή ευρύτερα με το κείμενο. Προτείνεται η ανάγνωση στο σχολείο να συνοδεύεται από συζήτηση, εμβάθυνση στα νοήματα του έργου, δραστηριότητες επέκτασης, δραματοποίηση, τεχνικές δημιουργικής γραφής και, γενικότερα, δράσεις τις οποίες συναποφασίζει η ολομέλεια της τάξης με καθοδηγητή/τρια τον/την εκπαιδευτικό. Επιπλέον, οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να διαβάζουν μόνοι/ες το βιβλίο τους στο σπίτι, με στόχο την απόκτηση αυτονομίας και επάρκειας στην ανάγνωση, τη διαμόρφωση προσωπικών απόψεων και στάσεων, αλλά και την εμπλοκή της οικογένειας, κυρίως στην περίπτωση παιδιών μικρότερης ηλικίας.
Η τρίτη και τελευταία φάση είναι η φάση μετά την ανάγνωση. Στη φάση αυτή οι μαθητές και οι μαθήτριες παράγουν τον δικό τους λόγο, όχι πια σε σχέση με τα επιμέρους κεφάλαια αλλά με το όλον του λογοτεχνικού έργου. Ο σκοπός της φάσης αυτής είναι να διαπιστώσουν όλα τα μέλη της αναγνωστικής εμπειρίας τι καινούριο έμαθαν, ποιες αντιλήψεις σχημάτισαν, ποια συναισθήματα ένιωσαν μέσα από τις αναγνώσεις και τις συζητήσεις του.
Στο πλαίσιο του συνολικού σχεδιασμού του γλωσσικού μαθήματος του Δημοτικού, στο οποίο εντάσσεται η λογοτεχνία, οι εκπαιδευτικοί προκειμένου να επεξεργαστούν και να αξιοποιήσουν το αυτοτελές λογοτεχνικό έργο να μεριμνήσουν για τον πλήρη σχεδιασμό και χρονοπρογραμματισμό, ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο εκπαιδευτικό αποτέλεσμα, από την εισαγωγή αυτής της σημαντικής καινοτομίας.
Τα βιβλία που προτείνονται ανά τάξη
- Α’ τάξη: Ελληνική Μυθολογία
- Β’ τάξη: Ο μικρός πρίγκιπας (Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί)
- Γ’ τάξη: Παραμύθι χωρίς όνομα (Πηνελόπη Δέλτα)
- Ε’ τάξη: Μαύρη Καλλονή (Άννα Σιούελ)
- ΣΤ’ τάξη: Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες (Ιούλιος Βερν)
